İSLAM TARİHÇİLİĞİ VE KAYNAKLARI
Müslümanlarda Tarih İlminin Doğuşu ve Gelişmesi
Emeviler döneminde ortaya çıkan İslam tarihçiliği, hadis
kitapları şeklinde olmuştur. Tarih, Müslümanlar tarafından işlenen
ilk ilim dallarından biridir. Tarih araştırmalarına metot ve
kaynakların araştırılması tekniğini özellikle hadis usulcuları
getirmiştir. Onların hadisde uyguladıkları cerh ve tadil tekniği
daha sonra tarihe de uygulanarak kaynakların kriteri yapılması
sağlanmıştır.
Araştırma yapılan tarih alanları şunlardır. Siyer, meğazi, cahiliye
tarihi, genel tarih, İslam tarihi, mahalli tarih, şehirler tarihi
ve neseb tarihidir.
İslam öncesi Araplarda dış işlerine bakan kişiyle ortak çalışan
bir tarih kurumu bulunmaktaydı. Hatta bu dönemde tarih konusunda en
yetkin kişi Ömer b. Hattab’dır. İslam tarihçiliği; siyer ve megazi
yazımıyla başlar. İslam öncesi Arap tarihçiliği şunlardan
oluşmaktadır:
1. Eyyamul Arab
2. Ensabul Arab. Ensab konusunda en yetkili kişi Hz.
Ebubekir’dir.
Ayrıca, tarihçilerle ilgili çok yaygın bir iddia daha
bulunmaktadır. O da Arap tarihçilerinin çoğunun Şii kökenli olması
ve bu nedenle Şiilerin aleyhine olan kişilere karşı çok sert ve
haşin olmaklarıdır . Bu durum; Abbasilerin iyi gösterilmesine neden
olmuştur. Duri, tarihin ortaya çıkışı ve gelişmesini Emevi
muhalifleri tarafından olduğunu ve Emevileri bu kitaplarda
kötülediğini belirtmektedir. Bu görüş de tüm Emevi aleyhindeki
tarihi rivayetleri zan altına almakta ve Emevileri iyi göstermeye
çalışan Arap milliyetçiliğin bir ürünüdür. Yoksa tarih çalışmasında
Araplar ve hatta Emevi yanlısı âlimlerin de büyük katkısı
bulunmuştur.
Tarih ilmi; Kufe, Basra ve Medine’de ortaya çıktı. Tarih, cahiliye
döneminden arta kalan kıssa uslubuyla, muhaddislerin isnat uslubu
arasında yol almıştır. Batı toplumunda felsefe nasıl bütün
bilimleri içinde barındırmışsa İslam dünyasında da tarih aynı
işlevi üstlenmiş fakat zamanla ihmal edilmiştir.
İlk İlk İslam Tarihçileri
1- İslam tarihindeki ilk tarihçi Güney Arabistanlı Abid (Ubeyd) ibn
Şerya’dır. Muaviye’nin daveti üzerine Şam’a gelmiştir. Muaviye,
kendisinden ilk Arap krallıkları hakkında bilgi almak istemiş ve bu
konuda bir eser yazmasını sağlamıştır. Eseri; Kitabül Muluk ve
Ahbar’ül Mazin (Hükümdarlar Kitabı ve Eskilerin Kitabı) diğer bir
eseri de “İlmul Evamil” (İnsanların Menşeine Dair İlim)
2- Vehb b. Münebbih (öl.728) ilk önemli tarihçilerdendir. İranlı ve
Yemen kökenli Yahudi kökenlidir. Babası Peygamberimiz zamanında
müslüman olmuştur. Eseri; “Tican fi-Muluki Himyer”dir. İslam öncesi
Arap tarihi hakkında bilgi verir.
3- Ka’bul Ahbar (öl. 652) : Yemenli bir Yahudi’dir. Müslüman
olmuştur. Muaviye’nin sarayında öğretmen ve müşavir olarak görev
yapmıştır.
4- İbni Mukafa (öl. 757) : “Siyerul Mulukul Acem” isimli eseriyle
İran tarihini yazmıştır. İbni Mükafa’nın Farsça “Hükümdarlar”
kitabı (Hudayname) Arapçaya çevrilmesiyle İran geleneği Arap
tarihçiliğine girmiştir.
5- Hişam b. Muhammed Kelbi (öl.818)
6- Muhammed b. İshak (öl.768) : ilk kapsamlı peygamber
biyografisini yazmıştır.
7- Muhammed b. Kelbi (öl.763-4) : Arap nesep ilmi alanında
araştırmalar yapmıştır
Önemli Müellifler
1- Abdullah b. Selam b. el-Harsi (öl.43/663): Eseri, Mesail,
Kuteyban, Merviyyatu an-Esfarı Danyal
2- Ke’b el-Ehbar (öl.32/652): Eseri, Siretül İskender ve Mafi Minel
Acaib Vel-ğeraib, Vefatül Musa, Es-Silkin Nazım Fi-Alemil Evvel Vel
Ahir, Hadisin Zil Kefl, Hadisun Hemamatül Zeheb ve Hadisün
İfrakisun Bintil Melik
3- Vehb b. Munebbih (öl.110/728): Eseri, Kitabul Mülükül Mutevecceh
Min Himyer ve Ehbaruha ve Kısasuhum ve Kuburuhum ve Eş’aruhum,
Kitabul Mebde, Kitabul Megazi, Kısasül Enbiya Ev Kısasül Ehbar,
Risaletün Fi Siretünnebevi, Hikmetü Vehb, Me’ize, Kitabü Zebur ve
Davud
4- Cabir el-Cufi, Cabir b. Yezir b. el-Haris (öl.128-746): Eseri,
Kitabun Nevadir, Kitabul Fedail, Kitabul Cemel, Kitabul Siffin,
Kitabun Nehrevan, Kitabun Mukattel Emirul Mu’min Ali, Kitab
Mukettel el-Hüseyin
5- Avana b. el-Hakem (öl.147-764): Eseri, Kitabul Tarih, Siretül
Muaviye ve Beni Umeyye
6- Ebu Mihnef, Lud b. Yahya el-Ezdi (öl.157-774): Eseri, Mukettel
el-Hüseyin, Haberul Muhtar ve İbni Ziyad, Siretül Hüseyin, Kitabul
Muammerin, Futuhul Şam, Kitabul Ehbar, Kitabul Cemel.
7- Muhammed b. İshak (öl.767): Siyer
8- İbni Hişam (öl.838): Siyer
NOT: Bu liste çok uzun. Buna siyer, meğazi, ensap, genel tarih,
şehir ve bölge tarihi, tabakat kitapları, menkıbe kitapları, kültür
ve medeniyet tarihi, kıssalar gibi liste de dahil edilir.
Yani İslam tarihçiliğini veya Emevi tarihçiliğini tamamen şiaya
atfetmek, tüm tarihi ve rivayetleri zan altında bırakır. Unutmayın
ki hadis dahil tüm rivayetler ve saheber de tarihtir...