Akıllı telefonumuz sadece bir elektronik alet mi, yoksa tüm sırlarımızı paylaştığımız en iyi arkadaşımız mı, hatta ruh eşimiz mi? Akıllı telefon hayatımızı düzene sokan, dünya ile bağımızı sürekli kılan, aile ve arkadaşlarımıza her istediğimizde ulaşmamızı sağlayan, birçok uygulama ile sorunlarımıza hızlı çözüm önerileri sunan üst düzey bir teknolojik araçtır.

Akıllı telefonumuz sadece bir elektronik alet mi, yoksa tüm sırlarımızı paylaştığımız en iyi arkadaşımız mı, hatta ruh eşimiz mi? Akıllı telefon hayatımızı düzene sokan, dünya ile bağımızı sürekli kılan, aile ve arkadaşlarımıza her istediğimizde ulaşmamızı sağlayan, birçok uygulama ile sorunlarımıza hızlı çözüm önerileri sunan üst düzey bir teknolojik araçtır. Her teknolojik icat gibi akıllı telefon da kötü kullanıma açıktır. Akıllı telefonun kötüye kullanımına 'sorunlu akıllı telefon kullanımı' ya da kısaca 'Nomofobi' adı verilmektedir.

Akıllı telefonların bağımlılık yapıcı tarafı kumarhanelerdeki kollu makinelere benzer. Kolu indirdiğiniz anda dönerek ekranda akan simgeler beynimiz için ilk ödül, büyük bir kazanma heyecanıdır. İkinci ödül, kazanmaya olan derin inançla ve daha büyük bir heyecanla makinenin ağzına jeton koyarak tekrar ve tekrar kolu çevirmektir. Ders çalışırken aklımıza akıllı telefonumuz geldiği anda beynimiz, telefona bakmamız için iyi bir senaryo çizer 'Ezgi fotoğrafımı beğenmiş olabilir', 'eski sevgilim beni tekrar eklemiş olabilir', 'öğrenci başkanımız istifa etmiş olabilir, hemen aday olurum' gibi iyi ihtimallerdir. Bu senaryolar kollu makinenin kolu indirildiği anda ekranda dönen simgeler gibidir.

Telefonu açar bakarız ve gerçekten beğenmeler, eklemeler gelmişse işte bu da ikincil ödüldür. Kolay kolay sönmez ve duyguyu olumluya çevirir. Fakat zamanla telefonu her açış ve karşılaşılan her bir beğeni ve olumlu yorum beynimiz tarafından ödül tepkisi ile karşılanmakta ve bu ödüle yoğun maruz kalma durumu mezolimbikdopamin sisteminde (ödül yolağı) soruna yol açmaktadır. Bu, aynı ödülü almak için daha sık akıllı telefonu kurcalamaya, hatta akıllı telefonsuz kalma korkusuna (nomofobi) dönmektedir.

Nomofobi Nedir

Cep telefonlarından akıllı telefonlara geçerken ortaya çıkan popüler bir kavram nomofobi. Akıllı telefonu kaybetmek, evde/işte unutmak ya da telefonun şarjının bitmesi temeline dayanan sıkıntıya verilen isim. İngilizce 'no mobile phobia'dan türetilen bir kelime, akıllı telefondan mahrum kalma korkusu olarak tanımlanıyor. Cep telefonları ile 'yılan (snake)' oynayıp hiç durmadan sms yazan başparmak nesli, şimdi yeni sorunlarla on parmak akıllı telefon kullanımına geçti. Sebebi belli. Bizi mutlu eden tüm haberler ve aktivitelerle ilgili bilgileri telefondan alıyoruz. Oyun oynamak, sosyal medyayı kullanmak, Whatsapp grupları, telefon konuşmaları ve sms'ler bizi heyecanlandıran, mutlu eden her şey orada sanki.

Akıllı telefon kullanan Amerikalıların minimum %80'i telefonuna ulaşamamayı düşündüklerinde yoğun bir kaygı hissettiklerini bildiriyorlar ve en az %75'i gün boyu telefonlarına en fazla 50 santimetre mesafede olduklarını söylüyorlar. Kişinin yaşam kontrolünü olumsuz yönde etkileyen bu kaygılı his arttıkça kişi günlük işlerine odaklanma zorluğu çekmekte ve gece boyunca telefonunu açık tutup sıklıkla kontrol ettiği için uyku düzensizlikleri yaşayabilmektedir. Otomobil kullanan kişilerin yoldan çok ellerindeki telefona baktıklarını fark etmişsinizdir ki sürüş sırasında telefon kullanımı ciddi kaza nedenlerinden biri haline gelmiştir. Teknolojideki gelişimleri ve sosyal medya etkinliklerini oldukça sık takip etme eğiliminde olan öğrencilerin nomofobisi ise öğrenme süreçlerinde motivasyon kaybı ve uyku düzensizlikleri yaşamalarına neden olup akademik başarılarının düşmesine yol açmaktadır.

Nomofobi, telefonsuz kalma düşüncesinin oluşturduğu korkudur. Akıllı telefonların sesli ve yazılı iletişimin tüm avantajları ile hayatı kolaylaştıracak bir sürü imkana sahip olması ve bu kolaylıklara alışmaya yatkın oluşumuz onlara bağımlılığı açıkça artırmakla birlikte, bu korkunun sebebini oluşturmaktadır. Nomofobik kişi mobil telefonundan yoksun olduğunda korku ve kaygı duymaya başlamakla kalmayıp çeşitli belirtiler ortaya çıkmaktadır.

Nomofobinin Belirtileri Nelerdir?

Nomofobi, sanal toplumun dijital ve modern bir sorunu olarak bireyin akıllı telefona ulaşamama durumunda yaşadığı korkuyu, sıkıntıyı ve rahatsızlığı ifade etmektedir Fobik nesne ya da durum bireyde yoğun korku veya kaygı uyandırır. Fobik nesne veya duruma karşı yaşanan yoğun kaygı gerçek bir tehlikeye karşı yaşanan korku ve kaygıya göre orantısız olup, başka bir rahatsızlığın belirtileriyle açıklanamaz.

Nomofobinin belirtileri şöyle sıralanabilir:

  • Düzenli olarak telefon kullanma ve telefonda zaman geçirme,
  • Fazladan yedek bir telefon bulundurma veya harici şarj aleti taşıma.
  • Bireyin kendisini, akıllı telefonunu kullanamadığında, şarjı azaldığında, internet kotası/kullanım limitinin az kaldığı anlarda gergin ve huzursuz hissetmesi,
  • Tiyatro, sinema, uçak vb. gibi telefonun kapatılmasının gerekli olduğu alanlarda telefonun kapalı olması nedeniyle sinirli olunması,
  • Herhangi bir mesaj gelip gelmediğini öğrenmek için telefona bakma,
  • Akıllı telefonu her an her dakika açık bulundurma,
  • Yüz yüze iletişim stres ve kaygı yaşattığından ötürü telefon üzerinden iletişim kurma,
  • Akıllı telefon ve internet kullanabilmek için çok fazla para harcama ve borca girme.

Bir araştırmada öğrencilerin %83'ünün telefonlarına ulaşamadığında panik atak tepkileri gösterdiği sonucu elde edilmiştir. Bunlara ilaveten bireylerin kendini kaygılı ve mutsuz hissetme, sinirli ve gergin olma eğilimi içinde olduğu yapılan çalışmalarla ortaya konmuştur.

Yıldırım ve Correa tarafından geliştirilen nomofobi ölçeğini temel aldığımızda nomofobinin 4 boyutu olduğu görülmektedir.

Çevrimiçi Olamama Korkusu:

  • Sosyal medya ve diğer çevrimiçi ağlarda güncel kalamadığım için rahatsızlık duyarım.
  • Elektronik postalarımı kontrol edemediğim için kendimi huzursuz hissederim.
  • Sosyal medya ve diğer çevrimiçi ağlarda güncel kalamadığım için rahatsızlık duyarım.
  • Akıllı telefonum yanımda olmadığında ne yapacağımı bilmemek beni garip hissettirir.
  • Çevrimiçi kimliğinden kopacağım için gergin olurum.

İletişimi Kaybetme Korkusu

  • Ailem ve/veya arkadaşlarım bana ulaşamayacakları için endişelenirim.
  • Ailemle ve/veya arkadaşlarımla iletişim halinde olamadığım için endişelenirim.
  • Ailem ve arkadaşlarımla olan bağlantım kesileceği için kendimi huzursuz hissederim.
  • Ailemle ve/veya arkadaşlarımla hemen iletiştim kuramayacağım için kaygı duyarım.
  • Birinin bana ulaşmaya çalışıp çalışmadığını bilemediğim için gerilirim.
  • Gelen aramaları ve mesajları alamayacağım için kendimi huzursuz hissederim.

Cihazdan Yoksunluk Korkusu

  • Kontörüm (TL kredim) bittiğinde veya aylık kota sınırımı aştığımda paniğe kapılırım.
  • Akıllı telefonumun şarjının bitmesinden korkarım.
  • Akıllı telefonumu kullanamadığımda, bir yerlerde mahsur kalacağımdan korkarım.
  • Telefonum çekmediğinde veya kablosuz internet bağlantısına erişemediğimde sürekli olarak sinyal olup olmadığını veya kablosuz erişim bağlantısı bulup bulamayacağımı kontrol ederim.
  • Akıllı telefonuma bir süre bakamadıysam, bakmak için güçlü bir istek hissederim.

Bilgiye Ulaşamama Korkusu

  • Akıllı telefonumdan istediğim her an bilgiye bakamadığımda canım sıkılır
  • Akıllı telefonumdan sürekli olarak bilgiye erişemediğimde kendimi rahatsız hissederim.
  • Haberlere (örneğin neler olup bittiğine, hava durumuna ve diğer haberlere) akıllı telefonumdan ulaşamamak beni huzursuz yapar.
  • Akıllı telefonumu ve telefonumun özelliklerini istediğim her an kullanamadığımda rahatsız olurum.

Not: Daha geniş bilgi için arkadaşım Çelebi Çağlayan ile birlikte yazdığımız'Ailede Ergenlerde Çocuklarda İnternet Bağımlılığı Sosyal Medya Alışkanlığı ve Güvenli İnternet' isimli kitabımızdan yararlanabilirsiniz.