Bölgesel güçler, küresel aktörlerle rekabet ve iş birliği, Rusya, Sovyet sonrası alanda nüfuz ve düzenleyici güç talep ediyor. Bu, “yurt dışına yakın” teriminin yaygınlaştığı komşu ülkelerle ilişkiler için geçerlidir.

BÖLGESEL GÜÇLER, KÜRESEL AKTÖRLERLE REKABET VE İŞ BİRLİĞİ

Rusya'nın Kafkasya'daki Nüfuz Gücü

Bölgesel güçler, küresel aktörlerle rekabet ve iş birliği, Rusya, Sovyet sonrası alanda nüfuz ve düzenleyici güç talep ediyor. Bu, 'yurt dışına yakın' teriminin yaygınlaştığı komşu ülkelerle ilişkiler için geçerlidir. Kafkasya bölgesi, Rusya için öne çıkıyor, zira Kuzey Kafkasya'da kendi federal tebaasını ve Güney Kafkasya'da 'yakın yurt dışını' içeriyor.

Son olarak, 27 Eylül - 9 Kasım 2020 tarihleri ​​arasında, Dağlık Karabağ savaşı ve Rusya'nın, Ermenistan ve Azerbaycan ile üçlü bir anlaşmada aracılık ettiği ateşkeste, Güney Kafkasya ve çevresindeki jeopolitik güç alanının ne ölçüde olduğu konusunda tartışmalara yol açtı. Rusya, Dağlık Karabağ'a, barış gücü askerleri konuşlandırarak, Güney Kafkasya'daki askeri varlığını genişletti, savaşın sona ermesindeki kilit rolüyle, düzenin gücü iddiasını doğruladı. Bu, Avrupa Güvenlik ve İş birliği Teşkilatı (AGİT) gibi bu süreçte 'seyirci' oldukları ortaya çıkan Batılı ve küresel aktörler pahasına yapıldı.

Cevapsız kalan soru ise çatışma bölgesindeki Rus barış gücü askerleriyle savaş sonrası durumun, birinci Karabağ savaşının sona ermesinden daha sürdürülebilir barış gelişimine yol açıp açmayacağıydı... 1994 yılında, Rusya'nın aracılık ettiği ateşkesin bir sonucu olarak, bu kırılgan bir 'ne savaş ne de barış' durumuna dönüştü, ancak AGİT çerçevesinde onlarca yıl süren müzakerelere rağmen üstesinden gelinmedi. Dokuz maddelik açıklamada, ateşkesin habercisi olan 9 Kasım 2020'de bazı belirsizlikler içeriyordu. Çatışmanın tarafları, Azerbaycan'ın daha önce Ermeni birlikleri tarafından işgal edilen Dağlık Karabağ civarındaki yedi ilçenin, bu bölgenin üçte birinden fazlasının kontrolünü ele geçirmesinin ardından yeni sınır hatlarının belirlenmesini tartışıyorlar. Savaş esirlerinin değişimi de tartışmalı olmaya devam etti. Savaş, uzlaşma isteğini engelleyen karşılıklı düşman imajlarını derinleştirdi.

Karabağ'da yaklaşık 2.000 asker bulunan Rus barış gücü misyonuna meydan okunmaya devam ediyor. Bu misyonun görev süresi, başlangıçta beş yıl için geçerlidir ve daha sonra çatışan iki taraftan hiçbiri buna itiraz etmezse uzatılabilir.

Mevcut gelişmelerden esinlenerek, Sovyet sonrası dönemde Rusya'nın Kafkasya politikasına bir göz atmak önemlidir. Buradaki asıl mesele, Rusya'nın Güney Kafkasya üzerindeki etkisidir. Ancak, Çeçenya gibi bir federasyon öznesinin bir 'iç yabancı ülke' haline geldiği Kuzey Kafkasya'da, Rusya'nın, 'federal güç dikeyinin' karşı karşıya olduğu zorluklar da dikkate alınmalıdır. Rus nüfuzunun araçları, öncelikle güvenlik politikası kollarını içerir. Bölgede hala çözülmemiş çatışmaların var olması, Rusya'nın, Gürcistan ve Güney Osetya'dan ayrılan kısımları gibi, çatışma bölgelerindeki askeri varlığını genişletmesi ile ilgisi var.

Güncel gelişmelere ilişkin söylemde bir konu olarak, Türkiye'nin, Rusya'nın güney komşuluğunda kazandığı etki, iki devletin Güney Kafkasya ve Ortadoğu'daki politikalarında rekabet ve işbirliği arasındaki karmaşık ilişkidir. Askeri açıdan, ittifakı güçlendirilen Azerbaycan ve Türkiye, Bakü'de görkemli bir zafer kutlamasının ardından, Kafkaslar için bir iş birliği platformu olarak 3+3 formatını başlattı. Üç Güney Kafkas devleti olan Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan'ın yanı sıra, tarihi büyük, bölgesel güçler Rusya, Türkiye ve İran'ı da bünyesinde barındırmaktadır. Ancak bu format, 'aralarında bazen önemli gerilimlerin olduğu devletlere yönelik olmasına rağmen, gerçekten iş birliğini garanti edebilir mi?' sorusunu akıllara getiriyor.

Avrupa'ya yönelen Gürcistan, zaten onu reddetmiştir. Güney Kafkasya'da, tarihi büyük ve bölgesel güçlerin jeopolitik ağırlık kazandığı doğrudur. Ancak, batılı ve küresel aktörler zaten orada çatışma yönetiminden yasaklandı mı?

Sonuçları hiçbir şekilde kesin olmayan gelişmeler tahmin edildi. Rusya'nın, son otuz yılda, diğer aktörlerle yaptığı görüşmelerde, Kafkasya'daki varlığına bir bakış, burada farklılaşmaya yardımcı olabilir. Güney Kafkasya, Avrupa Birliği'nin, Doğu Ortaklık Bölgesi'nin bir bölümünü oluşturmaktadır. Bölgede, sadece Rusya ve Türkiye nüfuz sahibi değildir.

Rusya'nın, Kafkasya'daki Etkili Gücü - Temmuz 2021

Mayıs 2021'de, Ermenistan Cumhuriyeti'nin iki ilindeki sınırların belirsiz olması nedeniyle, yeniden zirveye çıkan Ermenistan-Azerbaycan ilişkilerine gelince, uluslararası siyaset rağbet görüyor. Haziran 2021'de Gürcistan, ABD ve diğer uluslararası aktörlerin desteğiyle, savaş esirlerinin değişimi ve Ermeni haritalarının mayın tarlalarına, Azerbaycan'a teslim edilmesi konusundaki anlaşmazlıkta uzlaşmaya vardı. Ekim 2020'deki parlamento seçimlerinden bu yana tırmanan Gürcistan'daki iç iktidar mücadelelerinde ise AB Konseyi Başkanı Charles Michel ana arabulucu olarak hareket ederek, iktidar partisi ile muhalefet arasında bir anlaşmaya aracılık etmiştir (…devamı, bir sonraki köşe yazımda).