YAZIDAN ÖNCE OKUMAK VAR MIYDI?
Okuma üzerine bir seriye başladım ama yazma üzerinde çokça duruyorum. Ne de olsa yazılan bir şey yoksa okunacak bir şey de yoktur.
Acaba öyle mi?
Bu sefer de yazının oluşumunun erken evrelerine gidelim ki, okumak nedir biraz kafamızı açabilelim.
Alfabelerden bahsetmiştik... Sembolik etkileşim değerlerinden... Şimdi onların öncesine gidelim. Henüz hiçbir alfabe yokken yazı var mıydı, yazı neydi? Yazı harfleri nihayetinde birer şekildir. Beynimizde de şekiller olarak işlenirler. Ama çok özel amaçlı şekiller.
Farklı alfabeleri kullanan insanların beyin evrimleri ortak bir geçmişte gerçekleşti. Ve alfabeler evrimin beyinle ilgili belirgin bir fark yarattığı dönemden çok sonra ortaya çıktı. Buna rağmen, yani farklı kültürlerin, ırkların kullandıkları farklı alfabeler olmasına rağmen beyinlerinde okumak için kullandıkları alanlar ortak. Bu şaşırtıcı gerçeğin açıklamasını insan dışındaki primatların beyinlerinde o bölge ne ile sorumlu diye baktığımızda çözüyoruz: Yaygın karşılaşılan şekilleri kodlamaya yönelik bir alan.
Yani beyinlerimizde harfleri tanımak için kullandığımız alan, yazıdan çok önceden beri, doğadaki yaygın karşılaşılan 'desenleri' tanımayla görevli. Harflerimiz de rastgele şekiller değil, doğada tanımaya odaklandığımız, 'bildik, tanıdık' şekiller.
Demek ki, okumak için kullandığımız alan yeni değil ve onu eskiden de okumak için kullanıyorduk. Ama doğayı okumak için, gördüğümüzü daha iyi ve hızlı anlamlandırmak için... Mesela pek çok harfimiz kesişimlerdir, nesnelerin üst üste gelmesinde derinlikler gibi konuları ayırt etmek için o şekilleri tanımamız kritiktir. Yani beynimizin çalışma yapısının özünde, resim içinde şekil tanıma vardır. Resimleri ve hayatın kendisinde karşımıza çıkan görüntüleri de içindeki şekilleri tanıyıp anlamlandırarak yorumlarız.
Beynimiz için, baktığımız manzarayı okumak, çizilmiş bir resmi okumak, yazılı bir metni okumak aslında birbirine bir hayli benzer faaliyetlerdir.
Kainatı okumak bir okumaktır.
Bir film de okunur.
Karşımızdaki insanın yüzünü de okuruz.
Okumak beynin en temel faaliyetlerindendir.
