Kronik stres, beynin yapısında değişikliklere yol açarak hafıza, duygular ve karar verme süreçlerini etkiler.
Az miktarda stres aslında faydalıdır; tehdit anlarında güvenliği sağlamak için tasarlanmıştır. Bu durumlarda adrenalin ve kortizol hormonları salgılanır, bu da kısa vadede enerji seviyesini artırır ve kişinin hızlı çözüm üretmesine odaklanmasını sağlar. Kısa vadede sonuçlar olumlu olabilir; kişi tehlikeden kaçar. Ancak stres kronik hale gelip aylarca hatta yıllarca devam ederse, beden sürekli alarm durumunda kaldığı için tükenmeye başlar. Bu da hem duygusal hem de fiziksel sağlığı olumsuz etkiler.
Duygusal tepkilerden sorumlu olan beynin bir bölgesi olan amigdala, yani beynin kaygı sistemi, büyür ve kişi tehdit sinyallerine karşı daha hassas ve duyarlı hale gelir. Bu da daha fazla kaygı ve sinirlilik anlamına gelir. Ancak iyi haber şu ki, stresle düzenli olarak çalışıldığında amigdalada yeniden küçülme görülebilir.
Hafıza ve bilgi depolamadan sorumlu olan hipokampus, stres sonucu küçülür. Bu durum unutkanlığa, öğrenme güçlüklerine, detaylara dikkat azalmasına ve zihinsel bulanıklığa yol açar.
Dürtüleri, duyguları ve karar alma süreçlerini yöneten beynin ön kısmı olan prefrontal korteks de stres altında daha az etkili çalışır. Bu da çevreye karşı öfke patlamalarına ve dürtüsel kararların alınmasına neden olabilir.
Ayrıca, stres altında beynin farklı bölümleri arasındaki iletişim bozulur. Bu da nöroplastisiteyi – yani yeni sinirsel bağlantılar kurma yeteneğini – yavaşlatır. Sonuç olarak değişimlere uyum sağlamak, olumsuz kalıplardan çıkmak ve travmalardan iyileşmek zorlaşır.
Son olarak stres, beynin kimyasal dengesini etkiler. Kortizol seviyesi yükselir ve kişi aktif-dinlenme modlarını düzenlemekte zorlanır.
Peki, kronik stresin oluşumu nasıl önlenebilir?
• Uykuya öncelik verin. Günde en az 7-8 saat uyuyun, düzenli bir uyku ritmi oluşturun – hafta içi ve hafta sonu aynı saatlerde yatıp kalkmaya çalışın.
• Fiziksel olarak aktif olun. Bunu beyin için bir ilaç gibi düşünün. Az ama düzenli egzersiz yapın.
• Stres anlarında nefes egzersizleri gibi teknikler kullanın.
• Her gün en az beş dakika farkındalık (mindfulness) uygulayın.
• Çalışma sırasında düzenli molalar verin.
• Yeterince su için.
• Sizi destekleyen insanlarla çevrili olun.
• İş ve dinlenme arasına net sınırlar koyun.
Stresi tamamen hayatınızdan çıkarmanız mümkün değildir; ancak vücudun stresle baş etme gücünü artırmak mümkündür. Zihinsel sağlığa dikkatli yaklaşmak, olumsuz sonuçların önüne geçmenize yardımcı olacaktır.
