Uzman olmayanlara Enflasyon ve faiz açıklaması

Faiz mi enflasyondan doğar, enflasyon mu faizden doğar? Bunu bir örnek ile anlatalım. Bir kadın düşünün çocukları için börek yapıyor. Dört eşit parçaya bölerek, dört çocuğuna yedirmek istiyor. Onların gelince börekleri istediği zaman alması içinde dört adet börek alma fişi üretiyor. Fişleri çocuklarına veriyor. Her fişi getirene bir dilim börek veriyor. Her gün bir tepsi börek üretiyor. Günde bir fiş ile börek alacak kadarda aylık fiş veriyor. Ama çocuklar böreği çok sevdiği için günde iki dilim börek almak istiyor. O zaman çocukların şöyle demesi gerekiyor: “Anne bize günde iki tepsi börek yap ve iki fiş ver.” Ama çocuklar böreğin çoğalmasına gerek görmeden, sadece bir fiş yerine iki fiş ver derse ne olur? Enflasyon olur. Çünkü anne börek üretimini artırmadığı için sadece fiş üretimini artırdığı için artık bir çocuğa bir dilim börek vermek için iki fiş isteyecektir. Çünkü bir fişe bir dilim börek verse çocuklar sekiz fiş getirince dört dilim böreği verince diğer fişlere börek veremeyecek. Her fişe börek verebilmek için daha önce dört eşit parçaya böldüğü bir tepsi böreği sekiz eşit parçaya bölecek. Siz yine aynı fişi getireceksiniz ama daha az börek alabileceksiniz. İşte bu paranın fazla basılması ile oluşan bir enflasyondur. Yanlış para politikasıdır.

***

İşte üretim yapan firmalar, annenin börek üretme işini yapar. Yani reel üretim yapar. Merkez bankası ise anneni fiş üretmek işini yapar. Piyasada takas yapılması için para üretir, diğer adı ile fiş üretir. Piyasanın ihtiyacı olan ve mal alım satımı için kullanılacak olan para üretir, örneğimizdeki kadının böreklerinin çocuklarına vermesi için ürettiği fiş gibi. Gereğinden fazla para ürettiği zaman, aynı oranda mal üretilmediği için enflasyon olur. Örneğimizdeki kadın böreği fazla üretmediği ancak fazla fiş ürettiği zaman fişin alım gücünün düşmesi gibi. Merkez bankası börek fişi üretir. Üretim yapan firmalarda börek üretir. Fazla para basmak, piyasadaki para miktarını artırmak, merkez bankası için yanlış para politikasıdır. Hiçbir şekilde üretim artışından fazla para piyasaya sürmemelidir.

***

Börek üreten anne dört dilim börek için dört fiş verdikten sonra, böreği iki dilimini yakmış olsa ya da yarım tepsi börek yapmış olsa, çocuklar akşam dört fiş getirince, böreğin yarısın veremeyecek. Uyanık bir anne ise hemen geri kalan iki dilim böreği tekrar ikiye bölerek, dört dilim börek yapacaktır. Böylece çocuklar yine bir fiş için bir dilim börek alacak ama börek dilimi yarı yarıya küçülmüş olacak. İşte üretilen börek azalınca, fiş aynı kaldı ama fiş başına düşün börek azaldı. Merkez bankası üretim azalınca piyasadaki fişleri yani paraları üretimin azalması oranında geri çekmesi lazım. Yoksa paranın yani fişin alım gücü düşer daha az börek alır. Bu da enflasyon olur. Peki piyasada bu parayı nasıl toplayacak merkez bankası. Tabiî ki faiz oranlarını artırarak toplayacak. Uzun ve kısa vadeli faizleri artıracak. İnsanlar parasını faize yatıracak. Piyasada para azalmış olacaktır.

***

Piyasadaki faizin artması, yatırım yapmak isteyen kişilerin daha yüksek oranda faiz ile borç almasını doğuracağı için yatırımlar düşecektir. Bu durumda tekrar üretim düşecektir. Dolayısı ile faizin artması tekrar enflasyonu artıracaktır. O zaman tekrar piyasadan para çekmek gerekecektir. Tekrar faizleri yükseltecektir. O zaman yine kredi alamayan firmalar yatırımlarını azaltacaktır. Yine faiz artırımı enflasyonu artıracaktır. Bu kısır dönü sonucunda hem enflasyon artar hem de faizler arttığı için üretim azalır, bu duruma stagflasyon denir. Enflasyon içinde durgunluk. Faiz artırımı enflasyonu artırır, enflasyon artışı faizleri artırır. Kısır döngü.

***

İşte hükümet diyor ki faizleri artırma, yatırımlar azalmasın. Merkez bankası diyor ki, faizler az olursa para emisyon arzını kısıtlayamam, Enflasyonun artar. Üstelik faiz, daima enflasyon oranından fazla olmak zorunda, çünkü insanlar paralarını yatırmak istemez, parası durduk yerde değer kaybeder. Ülke dışına para çıkarır ya da döviz ve altın alarak parasının değerini korumak ister. Faiz; hem paranın değerini kurumak için alınır hem de yatımdan yapılan kardan pay almak için alınır. Faiz bu nedenle daima enflasyon oranından fazla olmak zorundadır.

***

Merkez bankasının görevi paranın alım gücünü korumak, paranın piyasada çok miktarda olması ile oluşacak enflasyonu önlemek, yürütmenin görevi ise üretimi artırarak, üretim eksikliğinden kaynaklanan enflasyonu önlemek. Küresel sistemde para politikalarını bağımsız merkez bankaları yürütür, reel sektördeki üretimi artırma işini maliye politikaları ve diğer teşvikler ile hükümet yürütür. Hükümet para politikalarına karışamaz, merkez bankası da reel sektöre kaşımaz. Ancak şöyle bir gerçeklik de var. Hükümet politikaları ile merkez bankası yönetenlerini iktidarını sarsamaz, çünkü onlar seçimle gelmez; ama merkez bankası yanlış politikaları ile hükümetlerin iktidarlarını sarsabilir. O nedenle dünyadaki hiçbir hükümet merkez bankasının faiz politikalarına yani para politikalarına duyarsız kalamaz.

***

Enflasyonu ve yüksek faiz yenmenin yolu uzun vaade de böreği artırmakla olur, fişi artırmakla olmaz. Nasıl mı? haftaya inşaallah…