Rusya, NATO devleti Türkiye'nin askeri üssünün, Azerbaycan’da kurulmasından korkmaktadır. Güney Kafkasya’nın ötesinde, Sovyet sonrası bölgede, Türk etkisi açısından Rusya için kırmızı çizgiler var.

Rusya, NATO devleti Türkiye'nin askeri üssünün, Azerbaycan'da kurulmasından korkmaktadır. Güney Kafkasya'nın ötesinde, Sovyet sonrası bölgede, Türk etkisi açısından Rusya için kırmızı çizgiler var. Örneğin Türkiye, Ukrayna ile daha yakın ilişkiler ile bu ortakla Karadeniz bölgesinde askeri iş birliğini sürdürmektedir. Kiev, Ankara ile askeri-teknolojik iş birliğine başladı. Buna, ikinci Karabağ savaşında belirleyici olan Türk insansız hava araçlarının teslimatı da dahildir. Ayrıca Ankara, bu ortak ülkenin toprak bütünlüğünden yana açıkça konuştu. Kırım sorunu, 2020'nin sonlarına doğru Ankara ile Moskova arasında tartışma konusu oldu. Putin'in basın sözcüsü Dmitri Peskov, Türkiye ile ilişkilerin Rusya için önemli ve karşılıklı yarar sağladığını, ancak farklılıkların da olduğunu belirtti. Her şeyden önce Kırım hakkındaki görüşler, taban tabana zıttır. Türkiye, artık Orta Asya'ya da giderek daha fazla genişlemektedir. Yenilenen Karabağ Savaşı'nın ortasında, Ekim 2020'de Özbekistan ile askeri iş birliği anlaşması imzaladı. Kazakistan, Türk Bayraktar TB2 insansız hava araçlarını satın almakla ilgilendi. Ayrıca Türkiye ile Azerbaycan arasında, Güney Kafkasya'da Gürcistan ile iş birliği söz konusu. Örneğin Ankara, Gürcistan'ı mümkün olan en kısa sürede, NATO'ya katılmaya çağırıyor. Bu da Moskova için 'koyu kırmızı çizgi'yi temsil ediyor. 4 Nisan 2021'de, 72 yıl önce NATO'nun kurulması vesilesiyle, Gürcistan Başbakanı Iraklı Garibawili, bir kez daha ülkesinin yakında örgüte üye olma hakkını ilan etti. Avrupa'da güvenlik için Karadeniz'de bir NATO varlığının öneminin altını çizdi. Her şeyden önce Rusya, Karadeniz'deki NATO ülkeleriyle askeri rekabeti, 2021'de daha da artarken, kıyıdaş olmayan ülkeleri, Hazar Denizi'nin dışında tutmaya çalışıyor. Rusya'nın Hazar Denizi üzerindeki ve içindeki askeri konumu, Rusya'nın Orta Doğu'ya ilerlemesiyle birlikte önem kazandı. Donanması, buradan Suriye'deki hedeflere ateş açtı. Son yıllarda Rusya ve İran, Rusya'yı İran üzerinden Hindistan ve Çin'e bağlaması beklenen Uluslararası Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru (INSTC) gibi projeler kapsamında yeni limanlar genişletiyor. Rusya, örneğin Hazar Denizi ve Basra Körfezi'nde ortak manevralar şeklinde 2019'dan beri İran ile askeri iş birliğini yoğunlaştırdı. İran, Güney Kafkasya'daki çözülmemiş ihtilaflardan, Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki ihtilafla ilgiliydi. Tahran, yenilenen savaşa endişeyle tepki gösterdi. Ekim 2020'de çatışmalar, ağırlıklı olarak Dağlık Karabağ'ın güneyinde İran sınırına yakın yoğunlaştı. Azerbaycan'ın Türkiye ve İsrail'den gelen en modern silahları sayesinde, askeri üstünlüğü, İran'daki Azerbaycan nüfus grubunu heyecanlandırmış, bu durum Tahran'da ayrılıkçılık korkusu uyandırmıştır. İran barış çabalarını desteklemiş ve kendisini arabulucu olarak sunmuştur. Savaş, kuzey mahallesindeki jeopolitik güç alanını, İran'ı rahatsız edecek şekilde değiştirdi. Bazı uluslararası analizlerde, Türkiye'nin Kafkasya'da bölgesel bir güç olarak yükseldiği ve Azerbaycan milliyetçiliğinin güçlendiği bu gelişmede, ülke kaybeden olarak görüldü. İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Sarif, Moskova'nın yanı sıra üç Güney Kafkasya devletini ziyaret etti. Ankara ve özellikle Gürcistan'da tartışmalı olan 3+3 formatı lehinde konuştu. Dışişleri Bakanı Lavrov, İranlı mevkidaşıyla Moskova'da bir araya geldi. Güney Kafkasya'daki yeni durumun, İran için de avantajlı olduğunu vurguladı. Rusya adına İran'la artan temaslar, Türkiye'nin artan etkisine karşı bir denge sağlıyor. İran'ın Avrasya Ekonomik Birliği'ne, olası üyeliği bile değerlendiriliyor, bu da bu bölgesel organizasyonun Sovyet sonrası alanın ötesine geçeceği anlamına geliyor.

Küresel Düşman olarak 'Batı' mı?

ABD, Kafkas-Hazar bölgesinde, Kafkasya ile tarihsel aşinalık söz konusu olduğunda, Sovyet sonrası dönemin başlangıcında, muhtemelen az önce tartışılan aktörlerin en zıttıydı. Orada, 'yeni gelen' sizdiniz, ancak Moskova'nın bakış açısından sonraki dönemde, ana rakip haline geldi. ABD dış politikası için, 1990'ların başında, diğer bölgeler ve güvenlik konuları ön plandaydı. Bunlar arasında Balkanlar'daki çatışmalar, Rusya'nın kendi içinde Sovyet sonrası geçiş aşaması ve Rusya dışındaki Sovyet nükleer cephaneliklerinin sökülmesi yer alıyordu. ABD, kademeli olarak 'Güney Kafkasya'da önemli ama hayati olmayan çıkarlar' geliştirdi. Her şeyden önce Washington, 1990'ların ilk yarısında, tek devlet olan üç devlette, kırılgan devlet yapısı ve ciddi ekonomik durumla 'demokratik geçişi' desteklemek istedi. Azerbaycan'ın, 1994 yılında, batılı enerji şirketlerinden oluşan bir konsorsiyum ile imzaladığı 'yüzyılın anlaşması' ile ABD siyasetinde jeo-ekonomik bir güdü ortaya çıktı. Rusya topraklarındaki mevcut ulaşım yollarına, alternatif olarak yeni boru hattı güzergahlarının planlanması, Washington'un önemli bir endişesi ve Güney Kafkasya'daki ekonomik kalkınma için bir faktör haline geldi. Enerji kaynaklarıyla Azerbaycan, önde gelen ulusal ekonomi haline gelirken, Gürcistan, bir transit devlet işleviyle istikrarsız ekonomik durumunu, devletin ilk aşamasından itibaren iyileştirdi. Öte yandan Ermenistan, dünya çapındaki diasporasına önderlik edemediği Azerbaycan ile gergin ilişkileri nedeniyle bir ablukanın içinde kaldı. Sovyet sonrası, ikinci on yılın başında, öncelikler değişti. Bunun için belirleyici faktörler, 11 Eylül 2001'deki İslamcı terör saldırıları, Afganistan'daki NATO misyonu ve Moskova ile Washington arasında güvenlik iş birliğini de açan uluslararası terörle mücadeleye meydan okumaydı. Üç Güney Kafkas devleti, Afganistan'daki operasyonlara askeri, lojistik veya her iki alanda da katıldı. Gürcistan birliklerin oluşturulmasında önemli bir rol oynadı. Nüfusun büyüklüğü ile ölçüldüğünde, başka hiçbir ülke, orada bu kadar taahhütte bulunmadı. Azerbaycan hava sahasını Afganistan'da kullanıma, hazır hale getirerek lojistiği basitleştirdi. ABD'nin artan katılımı için siyasi bir güdü, Kasım 2003'teki Gül Devrimi'nden ve Başkan Saakaşvili'nin göreve başlamasından sonra, Gürcistan'daki gelişmelerden doğdu. Washington'un dikkatini Kafkasya'ya yönelik odak noktasını Gürcistan'a kaydırmasına neden oldu. Bu, Rusya ile 'Batı' arasında artan bir ideolojik ve jeopolitik rekabet dönemini başlattı. Moskova, demokratik himaye altında 'yakın çevre'deki iktidar değişimini, 'Batı müdahalesi'ne indirdi. Gürcistan'ın ABD, NATO ve AB'ye yönelik artan dış ve güvenlik politikası yönelimi, Rusya'nın Abhazya ve Güney Osetya üzerindeki çatışmalara yönelik politikasını etkiledi. ABD, Gürcistan'ın NATO üyeliğini açıkça onayladı. Avrupalı ​​ortaklar, Fransa ve Almanya da prensipte bunu dışlamadılar, ancak Gürcistan ve Ukrayna için yakın bir 'Üyelik Eylem Planına' isteksizce tepki verdiler. 2008 Ağustos savaşından sonra, Washington ve Avrupalı ​​ortakları, Gürcistan'a önemli miktarda para sağladı. Ocak 2009'da, Beyaz Saray'da, George W. Bush'tan, Barack Obama'ya görev değişikliğinden, kısa bir süre önce ABD, Gürcistan ile stratejik bir ortaklık üzerinde anlaşmaya vardı. Başkan Obama, Rusya'ya karşı geldi. Gürcistan'da, ülkenin batılı ortaklarının Rusya ile askeri çatışmalarda ülkeye yardım edeceğine dair şüpheler uyandırdı. Bu, daha çok güvenlik politikasına dikkati 2014'ten beri Ukrayna'ya kaydıran Batı'nın, bölgeden çekilmesiydi. Aynı zamanda, Gürcistan'ın, NATO ile iş birliği, kapsamlı bir NATO-Gürcistan Paketi bağlamında belirtilmiştir. Ekim 2019'da Temsilciler Meclisi, ortak ülkenin bağımsızlığı, egemenliği ve toprak bütünlüğü için, destek çağrısında bulunan 'Gürcistan Destek Yasasını' kabul etti. Ancak 2019'dan bu yana, Washington'dan Gürcistan'daki siyasi gelişmeler hakkında eleştirel yorumlar arttı. Birkaç kongre üyesi, iktidar partisi ile muhalefet arasındaki artan kutuplaşma, yargıya siyasi müdahale ve diğer suiistimallerin bir sonucu olarak ülkenin reform yolunda ortaya çıkan aksiliklerle ilgili endişelerini dile getirdi. Gürcistan'da ise Batı'ya karşı olan isteksizliğin yarattığı hayal kırıklığı yaşandı. Ülkenin transatlantik ittifakına katılımı için bir 'Üyelik Eylem Planı' hazırlamak söz konusu olduğunda ortaklar, ABD'nin Başkan Biden yönetiminde Güney Kafkasya'ya daha fazla müdahil olup olmayacağı henüz belli değil. 2020/21 yılının dönüşü, ABD'nin Başkan Joe Biden yönetiminde Güney Kafkasya'ya ve Avrasya'nın diğer bölgelerine ne kadar müdahil olacağı sorusunu gündeme getirdi. Donald Trump'ın görev süresinin skandallı sonu, yeni başkana, başlangıçta iç siyasi bölünmeler tarafından meydan okunacağını öne sürdü. Önemli bir şekilde, Trump destekçilerinin, 6 Ocak 2021'de Capitol'e düzenlediği saldırıya ilişkin yorumlar, Rusya ve Gürcistan'da çok farklıydı. Moskova'da ABD'nin normatif etkisinin aşınmasından söz edilirken, Tiflis'te Başbakan ve Başkan, ABD'ye karşılık gelen değerlerin destekçisi rolünü güvence altına almaya devam eden demokratik kurumların dayanıklılığına atıfta bulundular. Başkan Biden, açılış konuşmasında daha sonra sadece iç siyasi zorluklarla yüzleşmek istemediğini açıkça belirtti. Dünya topluluğuna mesajı, 'Amerika geri döndü' idi. Gürcistan'da bu duyuru, aynı zamanda Karabağ Savaşı'ndan sonra Güney Kafkasya'daki durumla da ilgiliydi. AB: Rusya'nın entegrasyon rakibi mi, yoksa Kafkasya'da 'büyük bir devamsızlık' mı? Avrupa ile bölge arasındaki yakınlaşma yavaş oldu. 2004 yılında Doğu Avrupa uzmanı Vladimir Socor, AB'yi, Güney Kafkasya'daki kalkınma projeleri için, 'bu bölgenin ekonomik, siyasi ve güvenlik işlerinde büyük bir eksiklik' olarak tanımladı. Enerji kaynakları için yeni yollar oluşturmaya yönelik Washington destekli planlara katıldı ve üç eyalette reform çabalarını destekledi. 'Bu bölgenin güvenlik işleri' için Socor'un açıklaması, büyük olasılıkla geçerliydi. Kafkasya'nın eski Sovyetler Birliği bölgesindeki çatışmaya en yatkın bölge olduğu düşünüldüğünde, güvenlik politikası açısından Avrupa'ya ne kadar yakın veya uzak olduğu başlangıçta belirsizdi. 11 Eylül 2001'den sonra ve ardından gelen sözde Teröre Karşı Küresel Savaş'ın ardından kırılgan devlet yapısı, çözülmemiş bölgesel çatışmalar, geçirgen sınırlar ve Afganistan'dan uyuşturucu kaçakçılığı gibi konular da Avrupa'nın Kafkasya politikası üzerinde etkili oldu. Brüksel'in bakış açısından, Güney Kafkasya'ya yardım ancak o zaman alınabilirdi. Çatışma çözümünün daha iyi bölge içi iş birliğine yol açması halinde etkili olacağı kanıtlanmıştır. 2004 yılında AB, Güney Kafkasya'yı komşuluk politikasına dahil etmiş ve bunu uygulamıştır. Ağustos 2008'de Rusya ile Gürcistan arasındaki savaşta AB, Fransız Konseyi Başkanlığı'nda barış politikasında bir aktör olarak hareket etti. Başkan Nicolas Sarkozy, ateşkes için arabuluculuk yaptı. Brüksel, Gürcistan ile Abhazya ve Güney Osetya arasındaki idari sınırda, yaklaşık 200 gözlemciyle bir izleme heyeti (EUMM) kurdu, ancak her iki alana da erişim kısıtlamalara tabi. AB, AGİT ve Birleşmiş Milletler ile birlikte Cenevre, Uluslararası Tartışmalarına başkanlık eder. Gürcistan, Rusya, ABD ile Abhazya ve Güney Osetya, bunlara katılıyor. Ancak, 50'den fazla toplantıdan sonra bile, tartışmalar henüz önemli bir sonuç vermedi. 2009'da AB komşuluk politikasını, güney ve doğu ortaklık alanı olarak ikiye ayırdı. İkincisi, Doğu Avrupa'yı (Belarus, Ukrayna, Moldova Cumhuriyeti) ve Güney Kafkasya'yı içermektedir. Bu bağlamda, AB reform programlarını yoğunlaştırmış ve bunların her bir ülkeye ve oradaki gelişmeye daha yakından odaklanması gerektiğini vurgulamıştır. Güney Kafkasya devletlerinden Gürcistan ve Ermenistan, Brüksel ile ortaklık anlaşmaları, derinleştirilmiş ve kapsamlı serbest ticaret anlaşmaları konusunda müzakerelere girdiler. Ancak 2013 yılında Ermenistan, Ortaklık Anlaşması'nı imzalamaktan kaçındı ve Rusya'nın hakim olduğu Gümrük Birliği'ne ve daha sonra Avrasya Ekonomik Birliği'ne üye oldu. Bununla birlikte, Ermenistan yeni anlaşma biçimleri konusunda AB ile müzakerelerde bulunmaya devam etti. AB ile uyum, Gürcistan için bir dış politika önceliği olmaya devam etti. 2016 yılında, onunla yaptığı ortaklık anlaşması ve Gürcistan vatandaşlarının Schengen bölgesine seyahatleri için, vize serbestisi yürürlüğe girdi. Kremlin, Avrupa'yı, Avrasya Ekonomik Birliği ve Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü gibi bölgesel örgütlerde kendini gösteren, Avrasya'daki kendi entegrasyon çabalarıyla giderek artan bir rekabet içinde görüyordu. Güney Kafkasya'da Sovyet sonrası, dördüncü on yılın başlangıcı, yenilenen Karabağ Savaşı'nın gölgesinde kaldı. ABD, AB ve AGİT'in, bu savaşın sonunda sadece seyirci olduğu ve bölgedeki Batı etkisinin marjinalleştirildiği söylendi. Bundan önce bile AB, Dağlık Karabağ ihtilafında önemli bir rol oynamamıştı, çünkü yüksek diplomatik düzeyde arabuluculuk, AGİT'in sorumluluğundaydı.Güven oluşturma ve çatışma yönetimi konusunda Brüksel, 'Dağlık Karabağ Sorununun Barışçıl Çözümü' için Avrupa Ortaklığı'nın (EPNK) bir parçası olarak, bu alanda faaliyet gösteren Avrupalı ​​sivil toplum kuruluşlarına, mali yardımda bulundu. Gürcistan ve Abhazya arasındaki diyalog için, benzer çabalarının aksine, 'sahada' herhangi bir sivil toplum aktörüne neredeyse hiç ulaşmadı. 2020 savaşından sonra, düşmanın daha da sertleşmesi ve yerinden edilmiş kişilerin, her iki taraftaki geri dönüş hareketleriyle, sivil toplum temaslarını ve çatışmanın tarafları arasındaki diyaloğu teşvik etmek, daha da acil hale geliyor.

Bazı Avrupa Devletleri Karşı Çıktı

Özellikle Fransa, Türkiye-Azerbaycan ittifakını eleştirerek, burada öne geçti. Savaş sırasında 'gri kurtlardan', aşırı sağcı Türkler, Fransız şehirlerinde, Ermeni karşıtı sloganlar ve faaliyetlerle ortaya çıktılar. Fransa Ulusal Meclisi'nde, bazı milletvekilleri, Dağlık Karabağ'ın geri kalanının diplomatik olarak tanınması çağrısında bulundu. Belçika ve Hollanda'da da benzer tepkiler oldu. Azerbaycan, bu devletlerle, diplomatik ilişkilerini kesmekle tehdit ederek karşılık verdi. Mayıs 2021'de Ermenistan'ın Syunik eyaletindeki sınır çatışması söz konusu olduğunda, Azerbaycan silahlı kuvvetleri tarafından sınır geçişlerine karşı çıkan ve bunların derhal geri çekilmesini talep eden, her şeyden önce Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'du. Öte yandan Birleşik Krallık, Azerbaycan tarafına yöneldi. İngiltere'nin Bakü Büyükelçisi James Sharp, ülkesinin, Ocak 2021'de Azerbaycan'ın yeniden ele geçirdiği bölgelerin temizlenmesi için yardım teklifinde bulundu. Sharp, Azerbaycan Savunma Bakanı Şakir Hasanow ile iş birliği olanaklarını tartıştı. 20 Ocak 2021'de AB Parlamentosu, ortak dış ve güvenlik politikasına ilişkin bir kararda, savaştan sonra, Güney Kafkasya'daki duruma ilişkin bir tutum kabul etti. Rusya'nın savaşı sona erdirme taahhüdünü memnuniyetle karşıladı. Savaş sırasında, yasaklı silahların kullanımını kınadı ve savaş suçlarına ilişkin uluslararası soruşturma çağrısında bulundu. Ancak Parlamento, ihtilafın nihai çözümünün, AGİT çerçevesinde uluslararası arabuluculuğa bırakılması gerektiğini vurguladı. Türk-Azerbaycan askeri ittifakını eleştiriyordu.