Batı Afrika’nın önem arzeden yegâne iki tarikatı, Ticaniyye ve Kadiriye’dir. Kendilerine Şaziliyye adı verilen dağınık gruplar da bulunmaktadır. Fakat bunlar batı Guinea’nın dışındaki bölgelerde organizeli değildirler.

Batı Afrika'nın önem arzeden yegane iki tarikatı, Ticaniyye ve Kadiriye'dir. Kendilerine Şaziliyye adı verilen dağınık gruplar da bulunmaktadır. Fakat bunlar batı Guinea'nın dışındaki bölgelerde organizeli değildirler. Bunlar Kuzey Afrika'dan gelen veya kendilerine yapılan ziyaretlerle gerçekleştirdikleri mürit kabulleri ile faaliyetlerini sürdüren müstakil Şaziliyye şeyhlerinden ibarettirler. Bir zamanlar Çad bölgesinde güçlü etkiye sahip bulunan Senusi nüfuzu bugün kısmî boyutta görülebilmektedir. Arusiyye-Selamiyye Tarikatı Çad bölgesine Tripolitanyalı Evlad-ı Süleyman kabilesi tarafından sokulmuştur. Fakat daha bu Arusiyye müntesipleri Senusiyye tarikatını benimsemiş, sonra da Ticaniyye'ye geçmiştir. Ticari ilişkiler Batı Afrikalı kitlelerin Kuzey Afrika kökenli tarikatları benimsemesine yol açmıştır. Ticaniler zikir esnasında cezbe, vecd gibi taşkınlıkları uygun görmemekte, hatta yasaklamaktadırlar. Fakat Ticaniyye nin Hamaliyye kolu tarikatın kurucusundan beri taşkın zikir merasimlerini devam ettirmektedirler. Doğal insan sesi ile gerçekleştirilen, ritm özelliği üst düzeyde ve gerçek sanat icrası niteliğindeki Afrika musikisi, zikir meclislerinde, Arapça ve anadilde söylenerek dinî duyguyu kamçılayan şiirler ve ilahiler şeklindedir.

TİCANİ TARİKATI KURUCUSU

Ticanilik, Cezayir asıllı Şeyh Ahmed Ticani tarafından 1780'li yıllarda kuruldu, Fas ve Senegal gibi ülkelerin yanında bütün Kuzey Afrika'ya yayıldı. Şeyh Ahmed Ticani'nin ölümünden sonra tarikatın liderliğini El Hacı Malik Sy üstlendi. Tarikatın şimdiki şeyhi ise Şeyh Tidiane Sidi El Maktum'dur. Ahmed Ticani, 1737 yılında Cezayir'in Tilimsan (Tlemsen) bölgesindeki Ayn-ı Madî kasabasında dünyaya geldi. Asıl adı Ahmed bin Muhammed bin Muhtar Ticanî Mağribî'dir. Künyesi Ebü'l-Abbas'dır. Ticani on altı yaşında iken Ayn-ı Madî'de müderrislik yapan babasını ve annesini veba salgınında kaybetti. Dedesi Seyyid Muhammed, Ayn-ı Madî kasabasına gelerek yerleşmiş, Berberî kabilelerinden biri olan Tican ehlinden bir kadınla evlenmişti. Onun soyundan olan Ebü'l-Abbas Ahmed'e, bu yüzden Ticanî olarak anılmaktadır. Soyu, oğulları Muhammed Kebîr ve Muhammed Habîb ile devam etti.

Küçük yaşta ilim tahsiline başladı. Yedi yaşında Kur'an-ı kerîmi ezberledi. Yirmi yaşına varmadan dinî ve edebî ilimleri öğrendi. Doğum yeri olan Ayn-ı Madî kasabasında eğitimini tamamladıktan sonra, Kur'an, hadis, Maliki fıkhı ve edebi ilimleri Tilimsan'da okuduktan sonra Fas'a gitti. Burada Kadiri, Şazeli, Nasıri tarikatlarının zikir halkalarına katıldı. Fas'ta Şeyh Ahmed Habib b. Muhammed'in, Sahra şehirlerinden Abid'de beş sene süreyle Sidi Abdülkadir b. Muhammed'in hizmetinde bulundu. Sonra Fas, Evyad ve Cezayir'de bulunan büyük bir şehir olan Tilmsan'a gitti. Tefsir ve hadîs dersleri verdi. Ahmed Ticani, oradaki alimlerden istifade ettikten sonra hacca gitmek niyeti ile yola çıktı. Ardından Tunus'a gidip Azvavi Zaviyesi'nde Halveti şeyhi Mahmud b. Abdurrahman'ın sohbetlerine devam etti. Bir sene sonra Gemi ile Mısır'a geldi. Kahire'de Halveti şeyhi Mahmud el-Kürdi ile tanıştı. Şeyhlerle tanışıp tasavvufla meşgul oldu. Kahire'ye, oradan da 1773 yılında Mekke ve Medine'ye gittiğinde 36 yaşında idi.

Hac'da iken Hindistanlı Şeyh Ahmed b. Abdullah ile tanıştı. İki aylık beraberliğin ardından vefat eden Ahmed b. Abdullah, Ahmed Ticani'yi yerine halife olarak bıraktı. Medine'de Muhammed b. Abdülkerim es-Semman ile görüşüp kendisinden Semmaniyye icazeti aldı. İki sene Mekke ve Medîne'de kaldıktan sonra hac kafilesi ile Mısır'a döndü. Kadirilik, Tevbilik ve Halveti tarikatlarına girdi.

Ahmed Ticanî Halvetiyye tarîkatına göre insanları terbiye ve irşad etti. Bu irşad kendine mahsus olduğundan Halvetiyye'nin Ticanîye kolu ortaya çıktı ve bu tarîkatın Afrika'da İslamiyet'in yayılmasına büyük hizmeti oldu. Ahmed Ticani, 1815 yılında 78 yaşında Fas'ta hayatını kaybetti. Mezarı oradadır.

YA SELAM YARIN GÖRÜŞMEK ÜZERE