Adam olmak adam kalmak

Ne demişti Ziya Paşa:“Âdeme âdem gerektir âdem etsin âdemi/Âdem âdem olmayınca netsin âdem âdemi. Ve biz, Ziya Paşa’dan tam yüz elli yıl sonra yine yollarda yine adam arama derdindeyiz ve adam arıyoruz.

Anam, rahmetli: “oğul adam olmak zor”, der sonra da o meşhur kısayı anlatırdı. Vakti zamanında babasından çok azar işitmiş bir çocuk varmış. Baba; çocuğun yaptığı hataları, yanlışları görür; nasihat eder olmaz, azarlar olmaz, söver olmaz, döver bana mısın demezmiş. Çaresiz kalınca da ‘oğlum senden adam olmaz”, dermiş. Çocuk, diğerlerine pek aldırmaz ancak bu söze çok içerlermiş. Artan azarlamalara karşı isyan eden çocuk, gün gelmiş baba ocağını terk ederek kayıplara karışmış. Aradan yıllar geçmiş. O yaramaz çocuk, büyümüş, okumuş bir il’e vali olmuş.“İşte şimdi babama nasıl adam olunurmuş göstermenin sırası”, demiş; zaptiyeler göndererek babasını ayağına getirtmiş. Sonra da; “baba; ‘sen, sen adam olamazsın’ diyordun ya bak işte vali oldum.”,demiş. Babası acı acı gülmüş. “Oğlum, ben sana vali olamazsın demedim, adam olamazsın dedim. Baksana vali olmuşsun ancak babanı ayağına çağırıyorsun.”

Sahi, nedir adam olmak? Adam olmak ve adam kalmak o kadar zor mu?

Her faniye nasip olamayan bu erdemi anlamak ve anlatmak için adam olmanın ve adam kalmanın özelliklerini bilmek gerek.

Adam olmak; yaradılış amacına uygun yaşamaktır; inanç sahibi, ihlaslı olmaktır. Adam olmak; çıkarına, çarkına, çıkınına, yalına göre eğilip bükülmemek; dik durmaktır. Adam olmak; kimselere göbeğinden bağlı olmadan doğruları yaşamak; doğularda yaşamak; “olduğu gibi görünmek, göründüğü gibi olmaktır”. Yalpalamamaktır. Adam olmak; doğruya doğru yanlışa yanlış diyebilmektir. Adam olmak; yalan, riya, haset, kin ve türlerini en büyük düşman bilmektir. Adam olmak; özü sözü bir olmak; sözünün eri olmak, verdiği sözün arkasında durmaktır. Tükürdüğünü yalamamaktır. Adam olmak, güvenilir olmaktır; adaplı, edepli, onurlu, gururlu olmaktır. Adam olmak; ailesine, eşine dostuna, çevresine, atasına, ceddine saygılı olmaktır. Devletini, milletini, milli ve manevi değerlerini sevmek gerekirse bu değerler için her türlü fedakârlığa katlanabilir olmaktır. Adam olmak; kültürlü, disiplinli, çalışkan, kendini sürekli yenileyen, geliştiren biri olmaktır. Adam olmak güvenilir olmaktır. Yürekli olmak, cesur olmaktır. Adam olmak; zorluklar karşısında yılmamak, sabırlı metanetli olmak, “doğru bildiği yolda tek başına kalsa da yürüyebilmek; esen rüzgâra bakarak kıble değiştirmemektir. Adam olmak; zamanı ve imkânı israf etmemektir. Adam olmak; cömert, gözü gönlü tok olmaktır. Adam olmak; adil, vicdanlı, insaflı, merhametli olmaktır. Adam olmak; doğaya, hakka, hukuka, emeğe, saygı duymaktır. Adam olmak; hayata gülümsemek; umutsuzluğa, karamsarlığa kapılmamaktır. Adam olmak; empati kurabilmektir, nemelazımcı olmamaktır. Yardımsever olmaktır. Düşenin dostu, mazlumun hamisi olmaktır. Adam olmak; “Birlikte yola çıktıklarını yolda buldukları ile değişmemektir.” Adam olmak; hırsının zebunu, nefsinin kölesi, teninin esiri olmamaktır. Adam olmak; sorgulayan, sorgulatan olmaktır. Adam olmak; sevmeyi bilmektir “yaratılanı Yaradan’dan ötürü” sevmektir. Adam olmak; insana yönelmek, insana yakışanı yapabilmektir. Adam olmak, şerefli olmak; şerefiyle yaşayabilmektir. Ahlaklı, dürüst ve samimi olmaktır…

Bu genel özelliklerin dışında adamlığın sınıfları ve bu sınıflara göre de sorumlulukları da vardır elbette. Din adamı, devlet adamı, ilim adamı, hukuk adamı, halk adamı, aşk adamı, cezbe adamı, iş adamı… Özelliklerine gelince genel özelliklere ilaveten bulunduğu mevki, makamın veya kendisine biçilen rolün gerektirdiği sorumlulukları bilmek ve o doğrultuda hizmettir.

Adam olmanın soyla-sütle ilgisi kesin de yetişmenin ve yetiştirilmenin bu ilgiye katkısı ne kadar onu bilemiyoruz. Görüldüğü gibi adam olmak zor, zor olduğu kadar da meşakkatli bir büyük sanattır.

Böylesi büyük sanatı anlatmaya bir beyitle başladık yine bir beyitle noktalayalım. Cihanda âdem olan bî gam olmaz/ Anınçün bî gam olan âdem olamaz.(Necati)

Âşık Veysel’in; iki kapılı bir han olarak nitelendirdiği şu fani dünyada adam olanlara, adam kalanlara ne mutlu…