ABD, 2008 krizine gelene kadar tarihinde sadece 870 milyar dolar
Merkez Bankası baz parası basmıştı. 2008'de tüm bankacılık sistemi
batma noktasına gelince Amerikan Merkez Bankası Fed, bu miktarı bir
kaç yıl içerisinde 4 trilyon doların üzerine taşıdı. Dünyanın diğer
önemli merkez bankaları da 'quantitative easing' (QE) adı verilen
bu operasyonda, ABD'yi takip etmişti. Bazı kaynaklara göre,
toplamda basılan baz para, 20 trilyon doları bulmuştu.
Dünya finansal sistemini yüzdürmek için ortaya çıkarılan bu muazzam
kaynak, özellikle bono, emlak ve hisse senedi piyasalarına akmıştı.
QE operasyonuna, tüm dünyada ciddi faiz indirimleri de eşlik
etmişti.
2016 yılından itibaren ABD önce faizleri artırmaya başladı. Bir
sonraki adım olarak da 2017 yıl sonunda piyasaya verilen Merkez
Bankası parasının geri çekilmesi operasyonu yani quantitative
tighting (QT) başlatıldı. Dönemin Fed Başkanı Janet Yellen ekim
2017'de yaptığı bir konuşmada, faiz artırımı ve QT'nin bir sonraki
krizde Merkez Bankasına hareket alanı açmak amacıyla (tekrar faiz
indirip para basabilmesi için) yapıldığına işaret etmişti.
Merkez bankaları, genelde kendi devletlerinin çıkardığı borç
senetlerini (bono,tahvil) satın alarak piyasaya para veriyorlar.
Böylece, devlet bonoları Merkez Bankası bilançosunda birikiyor.
Normalde bonoların vadesi geldikçe devlet, Merkez Bankasına borcunu
ödüyor ve merkez bankası yeni bono satın alarak tekrar parayı
piyasaya geri veriyor. Merkez Bankası para çekmek istediğinde ise
vadesi gelen bononun ödemesini devletten alıyor ve bu parayı yok
ediyor. Devletten yeni bono almıyor.
PARA YAKMA OPERASYONU 2017'DE BAŞLADI
ABD, 2017 ekim ayında sessiz sedasız yine tarihin en büyük para
yakma (QT) operasyonunu başlattı. Bu operasyon, kademeli olarak
artacak şekilde tasarlanmıştı. Ekim-kasım-aralık 2017 döneminde
piyasadan her ay 10'ar milyar dolar çekildi. 2018 ilk çeyreğinde,
bu miktar aylık 20 milyar dolara, ikinci çeyrekte aylık 30 milyar
dolara, üçüncü çeyrekte ise aylık 40 milyar dolara yükseltildi.
Ekim ayında ise piyasadan çekilecek dolar miktarı aylık 50 milyar
dolara çıkarılıyor. Bundan sonra Fed, yaptığı açıklamada, ABD
Borsası çökmediği sürece piyasadan her ay 50 milyar dolar çekip yok
etmeye devam edeceğini belirtmişti. Bu plana göre, 2018 ekim ayına
kadar Fed, 300 milyar dolar yakmış oldu. Planda bir değişiklik
olmadığı takdirde FED'in yakacağı dolar miktarı 2019 sonunda
yaklaşık 1 trilyon dolara ulaşacak.
Tarihin en büyük para basma (QE) operasyonu özellikle borsaları
desteklemiş rekor üzerine rekor kırmalarını sağlamıştı.Tarihin
gördüğü en büyük para yakma (QT) operasyonu ise piyasalarda
dalgalanmalara neden oldu.
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERİN PARA BİRİMLERİNİ
ZAYIFLATTI
zerohedge.com sitesinin hesaplamalarına göre 2018'in ilk yarısında
dünya borsalarında 10 trilyon dolarlık kayıp yaşandı. Üstelik bu
dönem geçen hafta yaşanan büyük kayıpları kapsamıyor. Faiz
artışları ve QT'in bir başka negatif etkisi de doları güçlendirmesi
ve cari açığı olan Arjantin, Türkiye, Güney Afrika ve Hindistan
gibi gelişmekte olan ülkelerin para birimlerini ciddi şekilde
zayıflatması oldu.
Para basma operasyonunda daha önce ABD'yi takip eden dünya merkez
bankaları para yakma operasyonuna henüz geçemedi. Ancak, başta
Avrupa Merkez Bankası (ECB) ve Japonya Merkez Bankası (BOJ)
piyasaya verdikleri para miktarını azaltıyorlar. Böylece, 2019 yılı
başında merkez bankalarının dünya piyasalarına verdikleri para
negatife dönecek. Yani sadece ABD'den değil; küresel piyasadan para
çekilmeye başlanmış olacak.